Episode Transcript
[00:00:00] Protesto, boykot, grev, eylem...
[00:00:04] Bunların hepsi ne kadar korkutucu geliyor değil mi?
[00:00:08] Sanki bir anda savaş alanına dönecek olaylar gibi.
[00:00:12] Sınır etkisinden sesimizi duyurabildiğimiz herkese merhabalar. Ben Kader. Bugünkü podcast bölümümüzde protesto hakkını ve ifade özgürlüğünü konuşacağız.
[00:00:27] Ayna Beledi Podcast.
[00:00:31] Son zamanlarda bu konular hem Türkiye'de hem de dünyada oldukça tartışmalı bir hal aldı.
[00:00:37] Bu bölümde protesto hakkının tarihsel gelişiminden, yasal çerçevesinden, toplumsal etkilerinden ve özellikle de protestonun dozundan bahsedeceğiz.
[00:01:19] Protesto hakkı demokratik toplumların temel haklarından biri.
[00:01:23] İnsanların düşüncelerini ve taleplerini barışçıl bir şekilde ifade etmelerine olanak tanıyan bir hak aslında. Ancak uygulamada bu hak sıklıkla kısıtlamalarla karşı karşıya kalıyor. Dünyada birçok örneklerini de gördük.
[00:01:39] Peki bu kısıtlamalar neden kaynaklanıyor?
[00:01:42] Yasal düzenlemeler ne kadar etkili veya adil?
[00:01:49] Uluslararası insan hakları hukuku kapsamında protesto hakkı, ifade ve barışçıl toplanma özgürlüğüyle birlikte korunmalıdır. Bu hak, insanların bireysel veya toplu halde protesto yapabilmelerini olanak tanıyor.
[00:02:04] Barışçıl protesto hakkı, Evrensel olarak tanınan çeşitli insan haklarının içinde yer alıyor. Yani mesela yaşam hakkı, örgütlenme özgürlüğü, özel hayatın gizliliği, keyfi tutuklanmaya karşı korunma ve kötü muameleye maruz kalmama hakkı gibi. Peki...
[00:02:21] Başta dediğim gibi, neden protesto veya eylem veya grev dediğimizde bir insan hakkı gibi değil de bir kavga, bir tartışma, bir savaş alanı, polisle karşı karşıya gelme veya devlet ile karşı karşıya gelme aklımıza geliyor?
[00:02:49] Öncelikle şunu bilmeliyiz, protesto bir insan hakkı olarak demokratik toplumların temel taşlarından biridir. Ancak protestonun dozu yani şiddet derecesi kullanılan yöntemler ve protestonun ölçeyi hem toplumsal düzeni hem de protestonun amacını etkiler. Şiddetsiz protestolar genellikle daha geniş toplumsal destek kazanırken, şiddet içeren protestolar tepkilere ve karşıt hareketlere yol açar. Hatta amacın tam tersine toplumda kutuplaşmayı artırır.
[00:03:20] Protestonun dozu dedik ya, Bu dozun önem taşımasının birkaç nedeni var. Şiddetsiz ve barışçıl protestolar genellikle toplumun geniş kesimlerinden daha fazla destek görürler. İnsanlar haklı bir amaç uğruna yapılan protestolara daha fazla empati gösterirler. Ancak şiddet içeren protestolar toplumun bazı kesimlerinde korku ve tepkilere yol açarak desteği kaybedebilir. Yasaların ihlal edilmesine yol açabilir mesela. İşte bu da hukuki sonuçlar doğurur, güvenlik güçlerinin müdahalesine ve hatta hapis cezalarına neden olabilir.
[00:03:57] Protestonun amacı genellikle bir değişim yaratmaktır. Şiddet içeren eylemler protestonun amacına ulaşmasına engel olur. Bunun yerine barışçıl yöntemler genellikle daha etkili olur ve taleplerin duyulmasını sağlar. Ve aynı zamanda protestoların aşırıya kaçması toplumsal istikrarı tehlikeye atabilir. İnsanların güvenliği, toplumun huzuru ve genel refahı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir.
[00:04:25] Sonuç olarak protestonun dozu yalnızca bir toplumda değişim talep etmenin değil, aynı zamanda bu değişimin ne şekilde ve ne kadar etkili olacağının belirleyicisi de olabilir. Şiddetsiz, stratejik ve bilinçli bir protesto çoğu zaman daha güçlü bir etki yaratır.
[00:04:46] Peki protestoların dozu artarsa ne olur?
[00:04:51] Protestoların dozu arttıkça kullanılan yöntemler ve şiddet içeriği duruma göre değişebilir ve bu durum protestoların sivil ya da kriminal cezalarla sonuçlandırılmasına yol açar. Bu tür cezaların uygulanması protestonun türüne, amacına, şiddetin derecesine ve protestoların yürütüldüğü hukuki çerçeveye bağlıdır. Mesela sivil cezalar. Genellikle protestonun barışçıl, şiddetsiz ve düzeni ihlal etmeyen şekillerde gerçekleştirildiği durumlarda uygulanır. Sivil cezalar, suç teşkil etmeyen ancak toplumsal düzeni ve yerel yönetimleri zor durumda bırakabilecek durumları kapsar. Bunlar genellikle izin almadan protesto yapmak, yollara veya trafiğe engel olma, kamu malına zarar verme gibi olaylardır. Mesela izin almak çoğu ülkede büyük çaplı protestoların düzenlenmesinden önce yetkililerden izin alınması gerekir. İzin alınmadan yapılan barışıl gösteriler, yerel yasaların ihlali anlamına gelir. Bu durumda katılımcılar idari para cezaları, gösterilerin dağıtılması gibi sivil cezalara tabii olabilirler. Toplu taşımayı engelleme veya trafiği aksatma gibi durumlarda da bazı cezalar söz konusu olabiliyor.
[00:06:08] Tamam barışçıl bir protesto düzenliyorsun ama toplumsal düzeni aksatıyorsun.
[00:06:14] Çoğu protestolarda gördük mesela, kamu malına zarar vermek, duvarların bayanması, tabelaların kırılması, çöp birikintileri, Bu olaylar sivil suçlar olarak değerlendirilebiliyor. Tazminat ödemeleri veya protestoların yasaklanması gibi sonuçlar doğuruyor. Bu sivil cezalar haricinde bir de kriminal cezalar var. E bunlar çok daha tehlikeli tabii ki de. Protestoların şiddet içermesi veya suç teşkil eden eylemlerle birleşmesi durumunda, katılımcılar kriminal cezalarla karşılaşabiliyorlar. Mesela protestolar sırasında polis veya sivil halka yönelik şiddet içeren davranışlar, taş atma, yangın çıkarma, fiziksel saldırı gibi suçlar yani kriminal suç olarak adlandırılıyor. Bu protestoculara da hapis cezası gibi cezalar uygulanabiliyor. Bunların içinde mülke zarar verme, hukuka aykırı gösteriler, kamu güvenliği ve terörizm de var. Özel mülk ya da kamu binalarına zarar verme, tahrip etme veya yağmalama gibi eylemler hırsızlık, vandalizm veya mal vandalizmi suçları kapsamında değerlendiriliyor. Bizde çok kulak aşinalığı var mesela. Bir protesto, boykot veya eylem deniyorsa terörist misin? Bu neden söyleniyor?
[00:07:30] Eğer protestolar daha büyük bir şiddet dalgasına dönüşürse, mesela silah taşıma, patlayıcı kullanma gibi, bunlar terörizmle ilişkilendirilebiliyor.
[00:07:46] Mesela barışçıl bir gösteri var diyelim, nasıl olabilir?
[00:07:50] Bir grup insan, hükümetin belirli bir politikası hakkında duyduğu rahatsızlığı ifade etmek için toplanıyor ve hiçbir şiddet kullanmıyor. Ancak izin almadan sokakta yapılan bu protesto, toplantı düzenleme yasalarına ihlal ettiği için idari para cezasına yol açabilir. Ama izin alındıysa bu geçerli değildir.
[00:08:11] aynı protestoda bir grup gösterici güvenlik güçlerine taş atıyor diyelim. İşte burada kamu güvenliğini tehdit eden bir durum var ve bu da polis müdahalesine neden olabiliyor. Yani sonuç olarak protestonun dozunun arttığı durumlarda kullanılan şiddet ve protestoların içerdiği suçlar Siveli veya kriminal cezalarla sonuçlanabiliyor. İşte bu yüzden protestoların şiddet içermemesi, hukuka uygun şekilde yapılması ve toplumsal düzeni bozmaması çok önemli. Amacına ulaşması için.
[00:08:49] Peki ben bir şey protesto etmek istiyorum. En doğru şekilde nasıl yapabilirim? İnsan hakkımı kullanmak istiyorum ya.
[00:08:57] Dedik ya, protesto bizim hakkımız. Toplumsal değişim yaratmak ve hak taleplerini ifade etmek için güçlü bir araç. Sadece sandık başına giderek hiçbir toplum, hiçbir halk istediğini yaptıramadı. Ve seslerini çıkarmadıklarında da ne kadar ezildiklerini gördük. Gelin birlikte doğru protesto etmenin nasıl olduğunu öğrenelim ve daha geniş kesimlere yayılabilelim. Birincisi, barışçıl ve şiddetsiz olmamız gerekiyor.
[00:09:27] En doğru protesto biçimi. Şiddetten uzak ve barışçıl bir şekilde gerçekleştirilir. E baktığımızda bu kadar çok insanın bir araya gelip sokaklara dökülmesi de her şey güllük gülistanlık göstermiyor. E protestolarda büyük kitleleri bir kontrol altında tutmak da bir o kadar da zor. İşte bu yüzden devletin yardımına ihtiyacımız var. Katılımcıların güvenliği için hazırlıklı olması gerekiyor devletin. Yani eylemi kontrol altında tutmak gerekiyor. E sonuçta herkesin akıl sağlığı yerinde değil ve herkesin psikolojisi aynı olmayabiliyor veya herkesin istekleri aynı olmayabiliyor. Bir evin içerisinde bile bütün bireyler isteklerini farklı bir şekilde dile getiriyor.
[00:10:09] İşte bu yüzden de yasal çerçeve içerisinde hareket etmek gerekiyor. İkinci olan da bu. İzin alma, hukuki danışmanlık belki. Üçüncü ve en önemli şey, iyi bir şekilde organize olmak gerekiyor. Bir kere başımızda bir eylemi organize eden bir kişi olması gerekiyor. Hangi yolların kullanılacağı, hangi pankartların taşınacağı, konuşmaların içeriği... Bunların hepsi eylemi şiddete götüren nedenler olabilir çünkü. 4. Toplumsal bilinç ve eğitim. Protesto öncesinde eyleme katılacak kişilere neden bu protestoyu yaptıkları, hangi hakları talep ettikleri hakkında eğitim verilmeli bence. Günümüzde sosyal medya protestoların hızlı bir şekilde organize edilmesi ve yayılması için önemli bir araç.
[00:10:57] İnsanlar sosyal medya aracılığıyla bir araya gelip aynı düşünceyi savunabiliyorlar. Mesajlarını geniş kitlelere ulaştırabiliyorlar mesela.
[00:11:06] Bu eğitimi, bu farkındalığı sosyal medyada yapabilecek olan insanlar o kadar çok fazla ki onlarla birlikte protestonun bir insan hakkı olarak nasıl doğru bir şekilde hayata geçirebileceğimize dair bilgi almamız ne kadar güzel olurdu değil mi?
[00:11:22] Bu kadar protesta yaptık diyelim, her şeyi doğru bir şekilde yaptık.
[00:11:27] Sonuç protestolarda, sonuçlar baktığımız, gördüğümüz, dünya genelinde gördüğümüze göre pek de hiç acıcı olmuyor.
[00:11:35] Ama biz protestoyu doğru yaptık ve sonunda da bir çözüm önermemiz gerekiyor diyebiliriz. Yani ben bunu protesto diyorum, isyan ediyorum, şikayet ediyorum ama ne yapayım karşısında ne yapmam gerekiyor diye bir soru alırsak buna cevap verebilmemiz gerekiyor. Tamam bir sorun var, bu sorunu böyle çözelim. Yaklaşımını benimsemek gerekiyor.
[00:11:57] Protestonun sadece şikayet etmek yerine çözüm üretmeye yönelik olması gerekir.
[00:12:03] Yani sonuçta protesto bizim bir insan hakkımızdır.
[00:12:07] Barışçıl, yasal ve organize bir şekilde yapılmalıdır.
[00:12:12] Doğru protestolar toplumsal değişim yaratma yolunda etkili olabilir ve aynı zamanda katılımcıların güvenliğini sağlamaya, halkın desteğini kazanmaya ve amaca ulaşmaya yardım eder.
[00:12:24] E sonunda da halk olarak protestoları, eylemleri öcü olarak görmekten vazgeçeriz.
[00:12:34] sınır etkisini dinlediniz.
[00:12:36] Bizi nereden, hangi zaman diliminde dinliyorsanız hepinize günaydın, iyi günler, iyi akşamlar ve iyi geceler diliyorum.
[00:13:03] Sınır Etkisi programını Apple Podcasts, Google Podcasts, Spotify, Stitcher, SoundCloud platformları üzerinden dinleyebilir ve konu hakkındaki görüşlerinizi bize iletebilirsiniz.
