Episode Transcript
[00:00:02] Hiç düşündünüz mü? Neden bazı ürünleri satın alırız? Neden bazı insanlara oy veriyoruz? Ya da neden bir davranışı doğru buluyoruz? Gerçekten kendi kararlarımızı mı veriyoruz yoksa biri hiç fark etmeden bilinç altımıza mı fısıldıyor?
[00:00:23] Bugün size bu fısıltıyı megafona çeviren adamdan bahsedeceğim. Modern propaganda'nın kurucusu, reklamcılığın ve hatta ilişkilerin babası. Freud'un yeğeni Edward Bernays. Bilinçaltımızın mühendisi. Sınır etkisinden sesimizi duyurabildiğimiz herkese merhabalar. Ben Kader.
[00:01:12] Edward 1891'de Viyana'da doğdu ama Amerika'da büyüdü. Psikanalizm kurucusu Fred'un yeğeniydi. Ve bu detay hiç de küçümselecek bir detay değil. Fred hepimizin bildiği gibi insanın bastırılmış dürtüleriyle ilgileniyordu. Bernays ise bu dürtülerin yönlendirilmesiyle. Birinci Dünya Savaşı sırasında Amerikan hükümeti için çalışmıştı. Evet, savaş propagandası üretti. Savaştan sonra fark etmişti ki, bu teknikler sadece savaş için değil, barış zamanı da işe yarıyordu. Sadece düşmanı değil, tüketiciyi de yönlendirebilirdi. Ve böylece yeni bir meslek doğmuştu, halkla ilişkiler uzmanı.
[00:02:14] 1928'den yayınladığı Propaganda adlı kitabı bugün bile sektörde kutsal bir kitap olarak okunur. Ama dikkat! O zamanlar Propaganda kelimesi henüz kötü şöhretli değildi. Ama o bu kelimeyi yeniden tanımlıyordu.
[00:02:32] Bernays şuna inanıyordu. İnsanlar mantıklı yaratıklar değil. Kararlarımız, bastırılmış arzularımıza ve bilinçaltımıza dayanıyordu. Mantık sadece bu dürçleri rasyonelleştirmek için sonradan devreye girer. Freud bu dürtüleri analiz etti, Bernays ise onları kullanmayı öğrendi. Ona göre demokrasi insanların kendi kararlarına verdiği bir sistem değildi. İnsanların tamamen yönlendirildiği, şekillendirildiği bir sistemdi. Ve bu yönlendirmeyi yapanlar da görünmez hükümetti. Bernays da kendisini o hükümetin bir üyesi olarak görüyordu.
[00:03:20] Size birkaç tane manipülasyonunun klasik örneklerini vermek istiyorum konuyu daha iyi anlayabilmemiz için. Mesela kadınlara kamusal alanda sigara içmek yasak değildi ama ayıplanıyordu. İşte bu yüzden de sigara üreticileri Bernays'a başvurdu. Bernays da kadınlara sigarayı özgürlük sembolü olarak pazarladı. Pascale yürüyüşünde bir grup kadına sigara yaktırdı. Ve gazetecilere bunu özgürlük meşalesi olarak sundu. Ertesi gün tüm gazeteciler bu olayı yazmıştı. Kadınların sigara içme oranı patladı. Satışlar da öyle tabii ki de. E bu kimin işine gelmişti? Evet doğru bildiniz. Sigara üreticilerini.
[00:04:17] Peki, Bernays'ın yaptığı bu şey iyi mi yoksa kötü mü? Sonuçta işin içinde bir manipüle etmek var. Bernays kendini manipülatör olarak görmüyordu. Ona göre eğer kitleler yönlendirilmezse irrasyonel kararlar alırlar. Onlara doğru yolu göstermek gerekirdi. Tabii ki de bu yaklaşım tartışmalı. Bir yandan bilinçaltımızı anlamak ve buna göre iletişim kurmak etkileyici bir zeka ürünü. Öte yandan bu zeka gücün elinde bir silaha dönüşebiliyor. Sizce bu etik mi? Bernays, demokrasinin iyi işleyebilmesi için kamuoyunun tasarlanması gerektiğini savundu. İşte buna da kitle mühendisliği dendi. Bernays'in fikirlerinin bugüne etkisine bakacak olursak, Bernays öldü ama fikirleri hala yaşıyor. Sadece yaşıyor da değil, her yerde. Reklamlarda, politik kampanyalarda, sosyal medyada, algı yönetiminde. Bir markanın reklamını izlerken değil, hiç fark etmeden o markayı sempetu duyarken karşımıza çıkıyor mesela. Bir politikacıyı mantıksız ama karizmatik bulduğumuzda devreye giriyor. Bugünün influencer marketingine bakalım mesela. Bernays'in itibar transferi fikrinden başka bir şey değil bu. Bir şeyin ne olduğu değil, bize nasıl hissettirdiği önemli. Ve işte bu da günümüzde Bernays'in bize bıraktığı miras.
[00:06:02] Şimdi başa dönüp tekrar soralım. Kendi kararlarımızı mı veriyoruz yoksa kararlarımız bizim için önceden yazılmış bir senaryo mu? Edward Bernays bize sadece halkla ilişkilerin tarihini anlatmıyor. Aynı zamanda insan zihninin nasıl yönlendirildiğini, demokrasinin nasıl tasarlandığını ve görünmeyen güçlerin nasıl çalıştığını gösteriyor hepimize. Ve unutmayın, bazı fikirler sizin değilmiş gibi gelebilir. Çünkü belki de gerçekten sizin olmayabilir.
[00:06:40] Sınır etkisini dinlediniz. Bizi nereden, hangi zaman diliminde dinliyorsanız, hepinize günaydın, iyi günler, iyi akşamlar ve iyi geceler diliyorum.
[00:07:12] Sınır Etkisi programını Apple Podcasts, Google Podcasts, Spotify, Stitcher, SoundCloud platformları üzerinden dinleyebilir ve konu hakkındaki görüşlerinizi bize iletebilirsiniz.
