Göç, Acı ve Ayrılığın Sesi: Rebetiko | Sınır Etkisi

[00:00:01] Şarkı söylüyor. [00:00:28] Sınır etkisinden sesimizi duyurabildiğimiz herkese merhabalar. Ben Kader. Bugün sizlerle Yunanistan'ın ruhunu yansıtan, acı tatlı hatıraları ve duyguları melodilerle bir araya getiren çok özel bir müzik türünü konuşacağız. [00:00:52] Ayna Beledi Podcast. [00:01:11] Rebetiko ya da Rembetiko. Birçok telaffuz ediliş biçimi var ve birçok kişi farklı farklı şekilde telaffuz ediyor. Bu kadar farklı telaffuzla birlikte Rebetiko'nun sadece bir müzik türü değil, bir kültür, bir yaşam tarzı ve aslında toplumsal bir ifade biçimi olduğunu anlıyoruz. [00:01:33] Bugünkü podcast bölümümüzde Rebetiko'nun kökenlerinden, bu müziği var eden insanlardan ve onun büyülü dünyasından bahsedeceğiz. Hazırsanız, başlayalım! Rebetiko'nun kökenlerinden, bu müziği var eden insanlardan ve onun büyülü dünyasından bahsedeceğiz. [00:01:44] Hazırsanız, başlayalım! [00:02:02] Rebetiko'nun hikayesi 1900'lerin başında İzmir ve İstanbul gibi şehirlerde başlıyor. Rebetiko deyince Yunan halk müziği olarak anılıyor. Ama Rebetiko aslında küçük Asya kökenlidir. 1922 yılında İzmir yangını ile birlikte Anadolu'daki birçok Yunan vatandaşı tüm geçmişlerini geride bırakarak Yunanistan'a göç etmek zorunda kalıyor. [00:02:27] Bu göç sırasında yanlarında neler mi getirdiler? Anılarını, acılarını ve tabii ki kültürlerini. [00:02:37] Bizim Rebetiko da bu zorunlu göçle Yunanistan'a taşınmak zorunda kalıyor. [00:02:42] Pire, Selanik gibi liman kentlerinde küçük tevernalarda akşamları buluşan insanlar bir bardak şarap eşliğinde eski günlerini hatırlayıp hüzünlü şarkılar söylemeye başlıyor. Ama bu şarkılar da tıpkı Steria Ballon'un Uçak ve Vapurlar üzerine şarkısında olduğu gibi geçmişe duyulan özlem kadar bir umut ışığı da veriyor. [00:03:11] İzlediğiniz için teşekkür ederim. [00:03:29] Birçok telaffuz ediliş biçimi var demiştim Rebetiko'nun. Peki bu ismin nereden geldiğini hiç merak ettiniz mi? Aslında bu kelimenin etimolojisi pek de net değil. Ama kelimenin Yunan dilinde merak etmek ya da düşünmek anlamına gelen rembazo fiilinden türümüş olduğu düşünülüyor. Ancak bazıları da bunun Küçük Asya'daki askeri kamplar için kullanılan bir isimden türümüş olabileceğini söylüyor. [00:03:56] Bu belirsizlik bile Rembetiko'nun ya da Rebetiko'nun derin ve gizemli doğasını yansıtıyor bizlere, değil mi? [00:04:30] Peki, Rembetiz ismini hiç duydunuz mu ya da kimdir biliyor musunuz? [00:04:37] Rembetiz ya da daha tanıdık bir şekilde mangas. Bu müziğin ruhunu ve yaşam tarzını tam anlamıyla benimsemiş kişiye denir. Mangaslar şapkaları, bıyıkları, tavırları ve kendilerine özgü sokak jargonu ile bambaşka bir görüntü yaratırlar. biraz da aykırı bir hayat sürerler. [00:04:58] Argo konuşurlar, haksızlıklara karşı çıkmaktan çekinmezler. [00:05:02] Yani bizim günümüzdeki açık sözlü ya da sivridilli mi deseydim? Evet, sivridilli toplumlara ya da kişilere diyebiliriz. [00:05:11] Öyle değil mi zaten? Her hak savunanını sivridillikle suçluyoruz. [00:05:18] Yanlışı doğrusu tartışılır. [00:05:20] Biz mangaslara geri dönelim. [00:05:23] Rebetiko şarkıları bu mangasların yaşadığı duyguları, öfkeyi ve hüznü anlatıyor aslında bizlere. [00:05:30] Gelin biz de bir örnek şarkıyla bunu anlamaya çalışalım. [00:05:35] Bu şarkıda genç bir mangas anlatılıyor. Bu gencin aslında basit bir sigara isteğini nasıl şarkıya döktüklerine bakalım. [00:05:53] Zavallı, genç bir çocuk çimlerde uzanmaktadır. [00:05:57] Üzgündür. [00:05:58] Bir dal sigara için yanıp tutuşmaktadır. [00:06:01] Ne ki buna verecek meteliği yoktur. [00:06:05] Şu düşünce vardır kafasında. [00:06:08] Biri ortaya çıkana değin oturup bekleyecek. Biri ortaya çıktığında da kim olduğuna bakmadan bir dal sigara isteyecek. Ne ki bu talihsiz çocuğun atıldığı köşe başının hemen yanında, hemen oracıkta polis memuru belirmekte. Masum bir tavır takınır çocuk. Adam ona bakar ve merhaba der. Çocuk serinkanlığını korur. Bir dal sigara ister. [00:06:52] İşte Rebetiko müziğinde anlatılan temalar hayatın ta kendisi. Yoksulluk, aşk, ayrılık, göçmenlik. Bazen isyan, bazense derin bir kabulleniş var. [00:07:04] Rembetistlerin en sevdiği enstrümanlar, baglamaz, buzuki, gitar ya da santur gibi çalması kolay enstrümanlar. [00:07:14] tüm bu enstrümanlarla gittikleri her yere acılarını ve umutlarını da taşımış oldular. İşte bu temasal zenginlik, savaşın ve zorunlu göçlerin yarattığı o ağır travmanın bir yankısıydı. [00:07:29] Her şarkıda bir umut, her melodide bir direnç vardı. Tıpkı sosyal adaletsizlik ve işçi sınıfının zor hayatının anlatıldığı bu şarkıda olduğu gibi. [00:07:42] İzlediğiniz için teşekkür ederim. [00:08:02] Rebetiko müzik türünün kaderi her zaman bu kadar kolay mıydı? İsyancılar sadece müziklerini söyleyip enstrümanlarını çalıp argo konuşup isyan mı ediyorlardı? [00:08:13] Hayır. 1930'ların ortalarında Rebetiko uyuşturucu, suç ve düzen karşıtı fikirlerle özdeştirildi. İşte bu yüzden de Yunan hükümeti tarafından sansüre uğradı, yasaklandı. Çünkü kullanılan dil çok sertti. Hatta müstehcen bile denilebilirdi. Ama yine de kültür, yer altında gelişmeye, kendi kitlesiyle buluşmaya devam etti. Tıpkı Amerika'daki bluesler gibi, rembetiko da bir direniş müziğiydi. [00:08:50] Kâte tû pôrtâi rôtâs biâ nâsten agmos 1960'larla birlikte dünya genelinde artan hoşgörüyle beraber Rebetiko da yeniden doğdu. Daha geniş kitleler tarafından benimsendi, kabul edildi ve hatta bir renesans dönemi yaşadı bile diyebiliriz. Amerika'daki Yunan toplulukları Rebetiko'yu yaşatmaya ve yaymaya devam etti. Günümüzde Rebetiko, Yunan kültürünün ayrılmaz bir parçası olarak kabul ediliyor. Küçük tevernalarda, sahne gösterilerinde, Hatta köy festivallerinde insanlar bu şarkılarla hem eğleniyorlar hem de duygusal bir yolculuğa çıkıyorlar. Yunanistan'da her yaştan insanın sahiplendiği bu müzik türü diaspora toplulukları arasında da büyük bir kültürel hazine olarak yaşatılıyor. [00:09:47] Sevgili dinleyiciler, Rebetiko'nun bu büyülü dünyasında kısa bir yolculuk yaptık sizlerle. [00:09:53] Bu müzik türü, bize sadece Yunan halkının yaşadığı acıları, umutları ve direnci değil, aynı zamanda insan ruhunun evrensel duygularını da anlatıyor. [00:10:05] Sınır etkisini dinlediniz. Bizi nereden, hangi zaman diliminde dinliyorsanız, hepinize günaydın, iyi günler, iyi akşamlar ve iyi geceler diliyorum. [00:10:34] Zını Etkisi programını Apple Podcasts, Google Podcasts, Spotify, Stitcher, SoundCloud platformları üzerinden dinleyebilir ve konu hakkındaki görüşlerinizi bize iletebilirsiniz.